Lịch sử và giai thoại đất Đồng Nai
Bài mới
|
Lịch sử & giai thoại
Cái giếng cổ ở Lò Heo - chuyện ngày xưa về quán Lẩu tôm Năm Ri
Anh Bùi Thuận là dân sống lâu năm ở Biên Hòa nên biết nhiều chuyện hay ở đây thuở xa xưa. Rất may là anh có dịp kể lại đây đó những câu chuyện ấy qua những bài báo, quyển sách đã phát hành cho đám hậu sinh như tui và các bạn cùng biết. Từng mảnh vụn trong những câu chuyện kể của anh có thể thành một câu chuyện riêng thú vị. Thí dụ như câu chuyện về quán Lẩu tôm Năm Ri mà tui mạn phép trích ra ở đây.
Quán Lẩu tôm Năm Ri nằm cạnh ngôi chùa Bửu Sơn, cũng rất nổi tiếng Câu chuyện này là cắt một miếng trong bài viết về ông Lương văn Lựu - tác giả bộ sách nổi tiếng Biên Hòa sử lược toàn biên - và bài này lại là cắt một phần trong bộ sách Rạng rỡ tài danh đất Đồng Nai gồm nhiều tập do anh Bùi Thuận biên soạn.
Cái giếng cổ ở Lò Heo
Bên trong quán Lẩu tôm Năm Ri hiện nay, "cái giếng cổ" ngày xưa.
"Những con tôm ế" ngày xưa, giờ hấp dẫn thế này
Bùi Thuận (Trích trong Rạng rỡ tài danh đất Đồng Nai - Tập 2) |
Bảo tháp tổ sư Nguyên Thiều-Siêu Bạch &Tổ đình Quốc Ân Kim Cang ở Đồng Nai
Tổ đình Quốc Ân Kim Cang là ngôi chùa cổ do Tổ sư Nguyên Thiều húy Siêu Bạch khai sơn cách đây hơn 300 năm vào thế kỷ XVII, năm Chánh Hòa thứ 19 (1698) đời chúa Hiển Tông Nguyễn Phúc Chu, tọa lạc ấp Bình Thảo, xã Bình Phước, dinh Trấn Biên. Ngày nay thuộc ấp Bình Lục, xã Tân Bình, H.Vĩnh Cửu, tỉnh Đồng Nai.
Hiện nay chùa xưa chỉ còn lưu dấu nền Tổ đình và hai tháp cổ. 1. Bảo tháp của Tổ Sư Nguyên Thiều húy Siêu Bạch: Theo năm tháng bảo tháp tuy bị xuống cấp nhưng vẫn còn dáng vẻ uy nghi và đồ sộ với:
HT.Thích Minh Chánh bên cạnh bảo tháp Tổ sư 2. Tháp Phổ Đồng: Tương truyền đây là tháp của công chúa Ngọc Vạn, con của chúa Sãi Nguyễn Phúc Nguyên, bà là vợ vua Chân Lạp Chey Chetta II, là người có công hộ trì Phật pháp và ủng hộ việc xây dựng Tổ đình Quốc Ân Kim Cang lúc bấy giờ. Sau khi chùa bị giặc Pháp đốt và lấy đi nhiều bảo tượng quý và đại hồng chung, một số cổ vật còn lại được chư Tăng chuyển về tôn trí ở Kim Long cổ tự gồm: - Tượng Đức Chuẩn Đề bằng đồng; - Long vị của Đại lão Hòa thượng Minh Vật-Nhất Tri là vị trụ trì kế tiếp Tổ sư ở Tổ đình Quốc Ân Kim Cang, viên tịch ngày 10-10 năm Bính Ngọ (1786); - Tiểu hồng chung trên có khắc chữ “Kim Cang tự”; - Thánh tượng Địa Tạng Vương Bồ tát cỡi con đề thính bằng gỗ. Bảo tháp của Tổ sư và Tổ đình Quốc Ân Kim Cang là một di tích lịch sử Phật giáo rất quan trọng, đánh dấu công lao to lớn của Tổ sư hoằng hóa ở đất phương Nam nhưng từ lâu bị bỏ hoang phế… Hữu duyên thay cho hàng hậu học, năm 1988, TT.Thích Minh Lượng, trụ trì Kim Long cổ tự được nhân dân phát hoang báo tin có tháp cổ của chùa, ngay sau đó thầy cùng chư Tăng đến dọn dẹp, cạo mối, chùi rửa và nhà nghiên cứu Nguyễn Hiền Đức, tác giả quyển Lịch sử Phật giáo Đàng Trong đã đến sưu tầm cùng quý cụ đồ nho giúp đọc văn bia, mới phát hiện là bảo tháp của Tổ sư… Kế đó được cố Đại lão Hòa thượng Thích Huệ Thành, Phó Pháp chủ, nguyên Trưởng ban Trị sự THPG Đồng Nai, làm lễ chứng minh, nguyện hương cho công cuộc trùng tu ngôi bảo tháp của Tổ sư. Và mãi cho đến 20 năm sau, HT. Thích Minh Chánh, Thành viên HĐCM GHPGVN, Trưởng ban Trị sự THPG Đồng Nai, trụ trì chùa Giác Minh mới đủ túc duyên phát nguyện xây dựng và trùng tu ngôi Tổ đình. Nhân đây, Hòa thượng Trưởng ban và Ban Kiến thiết Tổ đình xin tán thán công đức của chư tôn giáo phẩm, chính quyền địa phương đã tận tình giúp đỡ tạo điều kiện thuận lợi trong việc thực hiện đền bù, cấp phép xây dựng trùng tu và hai Phật tử Tâm Lộc và Diệu Hương đã phát tâm cúng dường tài thí (số tiền hơn 1,1 tỷ đồng) để đền bù giải tỏa trên khuôn viên chùa có được 4.609 m2. Ngày 19-10 Mậu Tý (16-11-2008), tại bảo tháp Tổ sư và trên nền chùa xưa, Ban Trị sự THPG Đồng Nai hân hoan cung đón chư vị tôn đức giáo phẩm và chính quyền địa phương cùng đông đảo Tăng Ni, Phật tử trong vùng đến dự lễ húy kỵ Tổ sư khai sơn và lễ đặt đá trùng tu Tổ đình Quốc Ân Kim Cang… Bài, ảnh: PHÁP TUỆ |
Lâm Trung Trại và những anh hùng “thủy hử” đất Đồng Nai
Bí ẩn bức tượng 'ông Phật đen' ở Quan Âm tu viện Biên Hòa
Người ta gọi bức tượng Địa tạng vương bồ tát đặt trong khuôn viên Quan Âm tu viện (tọa lạc tại đường Nguyễn Ái Quốc, khu phố 3, phường Bửu Hòa, TP Biên Hòa, Đồng Nai) là “ông Phật đen”. Xung quanh “ông Phật đen” có nhiều thắc mắc: Tại sao tượng lại được sơn phết toàn màu đen từ đầu đến chân? Lý do sao phải di dời bức tượng từ nghĩa trang Đô Thành Sài Gòn (cũ) về Quan Âm tu viện Biên Hòa? Dựng tượng Địa tạng vương để trấn yểm ma quỷ? Công viên Lê Thị Riêng (đường CMT8, Q.10, TP.HCM) là trung tâm vui chơi, giải trí quen thuộc của người dân TP.HCM. Tiền thân công viên là nghĩa địa Đô Thành (sau đổi tên thành nghĩa trang Chí Hòa) từ lâu đã “nổi tiếng” với những lời đồn đại đầy ám ảnh về ma quỷ. Nghĩa trang Đô Thành trước năm 1975 có diện tích rộng gần 30 hec-ta. Theo các cụ lớn tuổi cư trú gần nghĩa trang, tại đây sau trận chiến khốc liệt tết Mậu Thân 1968, xác lính của cả hai bên (quân giải phóng và Việt Nam Cộng hòa) nằm la liệt mà hầu như không có thân nhân đến nhận. Chính quyền Sài Gòn không biết xử lý làm sao với hàng ngàn xác người sắp phân hủy, lo ngại ảnh hưởng môi trường sống nên cho đào một cái hố lớn trong nghĩa trang Đô Thành để chôn tập thể.
Quan Âm tu viện tọa lạc ở đường Nguyễn Ái Quốc, khu phố 3, phường Bửu Hòa, TP Biên Hòa (tỉnh Đồng Nai) Dù hố đào rất sâu nhưng do chôn cùng lúc số lượng xác lớn nên mùi hôi thối vẫn bốc lên suốt cả tuần. Người dân xứ Bắc Hải – Chí Hòa năm đó phải đóng kín cửa nhà hoặc tạm lánh nơi khác, chờ mùi tử khí tan bớt mới dám trở về nhà. Từ đó, lời đồn các oan hồn hiện về than khóc ngày càng rầm rộ và lan rộng khắp Sài Gòn - Chợ Lớn. Thấy sự việc như vậy nên hội Phật tử Long Hoa Sài Gòn mới xây một cái miếu nhỏ để thờ cúng và tụng kinh cầu siêu nhưng cũng không công hiệu. Người trong hội Long Hoa bắt đầu suy nghĩ và tìm người để đắp tượng Địa tạng. Hội Long Hoa mời ông Mai Lân, một nhà điêu khắc làm tượng Phật nổi tiếng ở Sài Gòn. Tượng được làm theo quy cách chiều ngang 0,75m, đế cao 3m, chất liệu là nguyên khối đá Italia đen nặng gần chục tấn. Công việc làm tượng bắt đầu từ năm 1971 do ông Mai Lân cùng 5 thợ đắp. Đến ngày đem tượng ra ráp, ai cũng ngỡ ngàng vì toàn thân pho tượng láng bóng đen tuyền, cứ như có ai đó mài. Sau đó, tượng được đem về nghĩa trang Đô Thành chọn một chỗ để dựng. Chuyện lạ xảy ra mọi người đều chứng kiến: Khi xe cẩu đưa tượng đặt lên đế cao 3m, tượng tự xoay về hướng đông rồi đứng vững, mà không hề có bàn tay ai di chuyển. Từ khi dựng tượng Địa tạng thì mọi chuyện về “người âm” quấy rầy người dương thế đều êm lặng và không còn rần rần nữa. Tuy nhiên, những lời đồn đại huyền bí lại bắt đầu dồn về bức tượng toàn thân màu đen. Cụm từ “ông Phật đen” cũng bắt đầu được gọi từ đây.
Tượng “ông Phật đen” nặng gần 10 tấn, có màu sắc đen tuyền từ đầu đến chân tượng Hành trình di dời “ông Phật đen” từ Sài Gòn về Biên Hòa Sau 30/4/1975, cư dân Sài Gòn dần trở nên đông đúc hơn nên việc tồn tại một khu nghĩa trang rộng lớn giữa lòng thành phố là bất cập. Bắt đầu từ năm 1980, UBND TP.HCM có chủ trương và kế hoạch giải tỏa nghĩa trang Đô Thành để xây dựng công viên Lê Thị Riêng, mang tên người chiến sĩ cách mạng hy sinh năm 1968, vì thi hài bà cũng được an táng tại nghĩa trang này. Nhưng có một điều kỳ lạ là sau khi bốc hết các hài cốt và san bằng toàn bộ khu nghĩa trang mà bức tượng Địa tạng vương vẫn đứng trơ gan cùng tuế nguyệt. Điều này khiến cho người dân tiếp tục đồn thổi về sự linh thiêng của bức tượng đen “bí ẩn”. Người ta đồn nhau rằng, đơn vị thi công cho xe đến ủi hoặc đập cho bể tượng nhưng tất cả xe ủi đều bị “chết máy”, không chạy tới lui được. Có người bực mình lấy gạch, đá ném thẳng vào tượng, về nhà không bao lâu phát bệnh mà chết (?). Vì sự linh ứng của bức tượng nên có rất nhiều chùa chiền khắp nơi muốn xin “rước” tượng Địa tạng về chùa mình nhưng chính quyền Quận 10 chỉ chấp thuận đơn của Quan Âm tu viện ở Biên Hòa. Quan Âm tu viện được xây dựng từ năm 1966, là trụ sở của Liên tông Tịnh độ non bồng, một pháp môn có hàng chục ngàn phật tử theo để tu học.
Tượng “ông Phật đen” được chế tác từ năm 1971 từ nguyên khối đá Italia Được sự giới thiệu của sư trụ trì Quan Âm tu Viện, chúng tôi liên hệ bà Võ Thị Mười (vốn là phật tử của Quan Âm tu viện), người được sư bà trụ trì giao nhiệm vụ đi rước tượng “ông Phật đen” để tìm hiểu thêm thông tin về hành trình di dời bức tượng từ nghĩa trang Đô Thành về Biên Hòa. Bà Mười đã lớn tuổi, không thể nhớ cụ thể từng chi tiết, nhưng may mắn là khoảng năm 2006, bà Mười có đọc cho con cháu của bà ghi lại nội dung câu chuyện bà đi rước tượng tượng Địa tạng để sau này có ai cần tìm hiểu thì còn có tư liệu để tham khảo. Theo hồi ký của bà Mười thì chiều tối ngày 23/8/1986, sau khi trình đầy đủ giấy tờ cần thiết cho chính quyền Quận 10, bà Mười cùng 5 ông thợ hồ, mang theo búa, đục tập trung đến nghĩa trang. Sau khi thực hiện nghi thức cúng kiến mãi đến 4 sáng mới bắt đầu khởi đục tượng từ đài sen xuống. 5 thợ hồ đục nháng lửa mà không thấm vào đâu. Người dân xung quanh thấy vậy cũng giúp một tay phụ bà Mười di dời tượng, người lo nước uống, người kêu gọi thêm các anh em phật tử và nhân dân thay phiên nhau đục, dần mới lộ ra cây sắt tròn đầu tiên 28 mm. Chính quyền cũng có mặt hỗ trợ tinh thần nhóm phật tử và giữ gìn an ninh, trật tự chung. Sau khi cắt xong phần sắt chân tượng và thân tượng được cột dây kỹ càng thì xe cần cẩu nâng tượng đặt trên một chiếc xe khác. Xe chở tượng bắt đầu lăn bánh di chuyển ra khỏi nghĩa trang thì sau lưng có rất đông người dân Sài Gòn chạy xe honda theo để “tiễn đưa” “ông Phật đen” về an tịnh ở Biên Hòa... Trí Bùi |
Kỳ lạ ngôi miếu thờ ‘bà’ rắn ở Đồng Nai
Ở Bến Gỗ (xã An Hòa, TP Biên Hòa, Đồng Nai) có một ngôi miếu nhỏ được nhân dân xây dựng để thờ thần rắn, theo tục thờ rắn của người Nam Bộ xưa. Có lẽ đây là ngôi miếu duy nhất ở Đồng Nai còn thờ rắn.
Bàn thờ “bà” bên trong chánh điện (ảnh tư liệu của học giả Lý Việt Dũng cung cấp). Ảnh: Bùi Trí Trải qua bao lần tu bổ và xây sửa, đến nay ngôi chánh điện của miếu được xây cất lại nhìn như một... ngôi nhà cấp 4, không còn mang dáng dấp của một ngôi miếu cổ nữa.
Miếu bà Khoanh hiện tọa lạc tại ấp 3, xã An Hòa, TP Biên Hòa (tỉnh Đồng Nai). Ảnh: Bùi Trí Theo cuốn "Thông chí xã An Hòa" (do tác giả Lý Việt Dũng biên soạn năm 2007) ghi lại rằng: "Xưa kia có một con rắn cái to bằng bắp chân người lớn, đầu có mào đỏ chót hay về nằm khoanh tròn trên bờ sông. Nhân dân làng Bến Gỗ cho là điềm lành, có đấng thần linh về phù hộ mùa màng tươi tốt, bội thu nên xây một ngôi miếu bằng tre lá để thờ bà thần Rắn. Sau này, dòng họ Mai ở xóm Chài (Bến Gỗ) đã phát tâm xây dựng và trùng tu ngôi miếu to đẹp hơn bằng gạch, đá, gỗ vào các năm 1930, 1954... Hằng năm, miếu Bà Khoanh cúng giỗ lớn vào rằm tháng 3 âm lịch, đặc biệt ở đây còn duy trì tục cúng thịt heo sống.
Học giả Lý Việt Dũng đang đứng trước tiền sảnh miếu bà Khoanh (ảnh tư liệu của học giả Lý Việt Dũng cung cấp). Ảnh: Bùi Trí Nhân dân Bến Gỗ vẫn còn truyền tụng nhau một câu chuyện: Ngày cúng lễ, vào nửa đêm họ thường nghe rất rõ tiếng nhạc ngựa và tiếng ngựa hí từ hướng sông Bến Gỗ chạy vọng dần dần lên ngôi miếu. Người ta tin rằng bà Rắn Khoanh ở dưới lòng sông Bến Gỗ cưỡi ngựa lên dự lễ cúng cùng nhân dân địa phương và để nhận vật phẩm cúng là... thịt heo sống. Đây có thể là một câu chuyện hoang đường, mang màu sắc tâm linh dân gian. Nhưng một khi người dân đã tin thì cũng không nên bác bỏ vì tín ngưỡng sẽ giúp vỗ an được lòng người...".
Tác giả bài viết được học giả Lý Việt Dũng cho xem dòng sự tích về miếu bà rắn Khoanh được ghi trong cuốn "Thông chí xã An Hòa" Hiện tại, không hiểu vì lý do gì mà bên trong chánh điện chỉ có bàn thờ để thờ Ngũ Hành nương nương theo tín ngưỡng thờ bà của người Nam Bộ, không còn bàn thờ linh vị “bà” rắn Khoanh nữa. Tuy vậy, tục cúng giỗ “bà” rắn vẫn được duy trì xuyên suốt thời gian từ xa xưa đến tận hôm nay. Đây là một nét đẹp văn hóa dân gian mà người dân Bến Gỗ bảo ban với thế hệ con cháu thay phiên nhau gìn giữ và phát huy muôn đời mai sau. Bùi Trí |
Kỳ lạ dân lập miếu thờ bà 'mụ vườn'
Ở Bến Gỗ (xã An Hòa, Thành phố Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai) có một ngôi miếu nhỏ mang tên miếu Bà Mụ. Thật kỳ lạ, ngôi miếu cổ này được dân làng Bến Gỗ xưa xây dựng để thờ một người phụ nữ làm nghề "mụ vườn" (đỡ đẻ), quanh năm khói hương nghi ngút.
Ngôi miếu bà Mụ Trời gần 200 tuổi do dân làng Bến Gỗ xưa lập để vọng thờ người phụ nữ có tấm lòng đức độ làm nghề “mụ vườn” (đỡ đẻ) Miếu cổ mang nhiều giai thoại Hiện tại, trong ngôi miếu còn lưu giữ một bài vị bằng gỗ, chạm trỗ tinh vi ghi hàng chữ Hán Nôm: "Mụ Trời Huỳnh Thị Kiêu tôn thần" và bên hai cây cột của nhà thờ chánh điện có ghi bốn câu đối chữ Nôm (dịch nghĩa): Đỡ đẻ cho người là chuyện nhỏ Hộ sanh giùm hùm mới phi thường Đỡ đẻ cho cọp làng Bến Gỗ nổi danh cô đỡ Thánh Hộ sanh giùm hùm xã An Hòa nức tiếng bà Mụ Trời.
Ngôi miếu được trùng tu vào năm 1956, các cây cột, cây kèo bằng gỗ lim ngày xưa vẫn được giữ nguyên. Theo một số cụ cao tuổi xã An Hòa kể lại một giai thoại dân gian, xưa kia làng Bến Gỗ có người phụ nữ tên Huỳnh Thị Kiêu làm nghề "mụ vườn" rất mát tay. Bà giúp cho nhiều người "mẹ tròn con vuông" để tích đức làm phước chứ không bao giờ nhận tiền công. Cho nên toàn thể dân làng cảm mến đức độ của bà. Vào một đêm sáng trăng, bà Kiêu nghe vách nhà có tiếng quào, bà nhìn ra thì thấy một con cọp rất lớn, miệng gầm gừ nhưng tỏ vẻ thống thiết chuyện gì. Hiểu ý, bà Kiêu hỏi vọng ra: "Phu nhân ngài sanh khó phải không?", cọp gật đầu đáp lại rồi quỳ xuống ra dấu muốn cõng bà Kiêu đi. Bà Kiêu vội vã xách giỏ đồ nghề rồi leo lên lưng cọp. Ông ba mươi đưa bà đến cái hang nơi có con cọp cái đang kêu rống thảm thiết vì bị đẻ ngược. Bà Kiêu nhanh nhẹn "ra tay" đỡ đẻ cho cọp cái, chỉ ít phút cho "ra đời" chú cọp con khỏe mạnh.
Ngôi mộ cổ bà Mụ Trời Huỳnh Thị Kiêu trước khi được tôn tạo, tu bổ (ảnh tư liệu của Ban quý tế miếu) Xong việc, "ông cọp" đưa bà trở lại nhà. Từ đó, sáng nào trước nhà bà Kiêu cũng có xác một con heo rừng, cheo, thỏ, sóc của chúa sơn lâm mang đến tận nhà bà để đền ơn.
Tấm bia mộ cổ còn ghi rõ hàng chữ: “Bà Huỳnh Thị Kiêu, sanh: 1782, mất: 1842 (ảnh tư liệu của Ban quý tế miếu) Cũng từ sự tích trên mà nhân dân xưng tụng bà Kiêu gọi là “bà Mụ Cọp” hay “bà Mụ Trời”. Bà sống thọ được 60 tuổi, đến giờ hạ huyệt thì bỗng đâu có một đàn cọp đến rống lên ba tiếng tiễn đưa, rồi mới bỏ đi...
Năm 2015, con cháu bà Kiêu và Ban quý tế miếu xây mới hoàn toàn ngôi mộ Sau khi bà Kiêu qua đời, dân làng tiếc thương bà, lập một ngôi miếu nhỏ bằng tranh tre vách lá thờ bà ngay tại mảnh đất lúc sinh thời bà ở và suy tôn bà là nữ thần của làng. Năm 1956, ngôi miếu được trùng tu vật liệu bán kiên cố: tường gạch, cột kèo bằng gỗ vuông, nền lót gạch tàu. Miếu được bố trí dạng chữ tam gồm: chánh điện thờ bà Mụ Trời và Ngũ hành nương nương, nhà khách thờ Tiên sư và nhà võ ca đối diện chánh điện.
Bên trong chánh điện, phía trên cùng thờ cúng trang trọng linh vị bà Mụ Trời Huỳnh Thị Kiêu và phía dưới có thờ 5 bà Ngũ Hành nương nương, theo tín ngưỡng thờ bà của dân gian Nam Bộ Hàng năm, nhân dân Bến Gỗ tổ chức cúng giỗ bà vào ngày 10, 11, 12 tháng 2 (âm lịch) với các nghi thức cúng tế, văn tế mang đầy màu sắc tâm linh tín ngưỡng dân gian Nam Bộ còn lưu truyền.
Phụ nữ Bến Gỗ thường đến thắp nhang khấn vái trước mộ bà Mụ Trời để mong muốn được bình an và toại nguyện trong việc sinh nở và hiếm muộn đường con cái Miếu cổ đang bị xâm phạm, lấn chiếm Học giả, nhà nghiên cứu Lý Việt Dũng (người biên soạn cuốn "Thông chí xã An Hòa", trong đó có nhắc đến sự tích bà Mụ Trời Bến Gỗ) cho rằng: “Mẫu đề “Bà mụ cọp” được lưu hành rộng rãi trong hệ thống truyện về cọp ở Nam Bộ với cốt truyện chính là “Bà mụ đỡ đẻ cho cọp”, được khuôn đúc theo cách “nhân nghĩa hóa” cọp. Đây là bài học đạo lý đầy tính nhân văn về thế ứng xử giữa người và vật được ẩn chứa trong lớp vỏ truyền thuyết huyền ảo.
Trước cổng chính ngôi miếu có một hộ dân tự ý lấn chiếm "biến" thành ...cái sạp hàng bán rau. Du khách muốn ghé vào tham quan ngôi miếu nhìn cảnh mặt tiền nhếch nhác, luộm thuộm và bẩn thỉu thì cũng rất ái ngại. Riêng câu chuyện bà Mụ Cọp và ngôi miếu thờ bà ở xã An Hòa là một nét đặc trưng riêng của đất Đồng Nai. Có thể khẳng định miếu bà Mụ ở Bến Gỗ là một điều đặc biệt hiếm hoi và duy nhất trên cả nước vì ngôi miếu được nhân dân thờ cúng và kể cả lập mộ về một nhân vật có thật, có tên tuổi đầy đủ, rõ ràng (bà mụ vườn Huỳnh Thị Kiêu) chứ không phải nhân vật hư cấu truyền khẩu như ở những nơi khác...”.
Từ lâu, có một hộ dân ngang nhiên xây căn nhà lầu trên phần diện tích đất đai của miếu Bà Mụ, sát cạnh ngôi mộ bà Huỳnh Thị Kiêu mà Ban quý tế đành bó tay. Tuy nhiên, có một điều rất đáng buồn là hiện tại miếu bà Mụ bị xuống cấp bởi sự lấn chiếm diện tích đất đai, xây cất nhà trái phép của một số hộ dân sống xung quanh. Sát cạnh ngôi mộ bà Huỳnh Thị Kiêu là một ngôi nhà lầu kiên cố xây lấn làm cho ngôi mộ của bà trở nên nhỏ nhoi, không được tôn trọng. Thậm chí trước cổng ngôi miếu cũng có một hộ dân tự ý "biến" thành ...cái sạp hàng bán rau (?), nhìn thật nhếch nhác và luộm thuộm.
Ông Võ Văn A (78 tuổi), thành viên ban quý tế miếu bà Mụ đang lo lắng và bức xúc trước ngôi miếu cổ bị lấn chiếm và xâm phạm của vài hộ dân sống xung quanh. Ông Võ Văn A (78 tuổi), thành viên ban quý tế miếu bà Mụ mong muốn ngôi miếu cổ này sớm được cơ quan chức năng quan tâm, xem xét và công nhận là di tích lịch sử cấp tỉnh để có cơ hội trùng tu, tôn tạo. Vì hiện tại kinh phí sửa chửa tu bổ miếu hoàn toàn là do dân đóng góp. Đồng thời tạo cơ sở pháp lý để giải quyết dứt điểm tình trạng người dân tự ý lấn chiếm đất đai công của đình làng làm tài sản riêng cho cá nhân của mình.
Học giả, nhà nghiên cứu Lý Việt Dũng, người dày công biên soạn cuốn “Thông chí xã An Hòa” có đề nghị cơ quan ban ngành sớm công nhận miếu bà Mụ Trời Bến Gỗ là di tích lịch sử văn hóa, vì ngôi miếu được nhân dân thờ cúng và lập mộ về một nhân vật có thật, mang nét đặc trưng riêng của văn hóa xứ Đồng Nai. Mộ bà Kiêu được nhân dân xây cất đàng hoàng và tọa lạc trong khuôn viên miếu. Ngôi mộ còn lưu giữ tấm bia ghi rõ hàng chữ: "Lão mẫu hộ sanh bà Huỳnh Thị Kiêu sanh: 1782, mất: 1842". Ngôi mộ sau này được con cháu bà Kiêu tôn tạo lại vào năm 1962 nên không còn dáng dấp của một ngôi cổ nữa. Năm 2015, con cháu bà Kiêu và Ban quý tế miếu tiếp tục xây mới hoàn toàn ngôi mộ. Người dân Bến Gỗ lâu nay truyền tai nhau “bí quyết” hễ trong nhà có người nào "khó sanh nở" hoặc hiếm muộn đường con cái thì đến thắp nhang khấn vái trước mộ bà Mụ Trời thì sẽ được bình an và toại nguyện. BÙI TRÍ |
Lạ kỳ ngôi miếu dân lập thờ 'bà bóng' cô Hiên
Trên tỉnh lộ 768, đoạn đi qua ấp 6-7, xã Thiện Tân, huyện Vĩnh Cửu (Đồng Nai) có một ngôi miếu cổ tên “miếu bà Cô” nằm hướng mặt ra bờ sông Đồng Nai. Theo lệ hàng năm vào ngày 10, 11, 12 tháng 2 (âm lịch) có tổ chức cúng giỗ “bà” thật linh đình với các nghi thức cúng tế đậm chất Nam bộ xưa.
Miếu bà Cô (tỉnh lộ 768, thuộc ấp 6-7, xã Thiện Tân, huyện Vĩnh Cửu, Đồng Nai), nằm lẻ loi, hiu quạnh suốt hàng trăm năm ven sông Đồng Nai. Thật kỳ lạ, nhân vật được nhân dân suy tôn “nữ thần” rồi xây mộ, lập miếu thờ trang trọng suốt hàng trăm năm chỉ là một người phụ nữ làm nghề lên đồng, coi bói. Cái chết bi thảm và linh thiêng của "bà bóng" Ông Hồ Văn Thanh (60 tuổi), hiện đang làm trưởng ban quý tế miếu bà Cô chia sẻ, thực tế chưa ai xác nhận miếu được xây dựng từ bao giờ. Ông Thanh cho biết ngay từ thời bà ngoại của ông còn sống cũng chưa biết chắc "tuổi thọ" và nguồn gốc của ngôi miếu. Sự tồn tại và linh ứng của ngôi miếu chỉ qua lời kể lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Hiện tại, trong khuôn viên của miếu bà Cô có một ngôi mộ tương truyền là mộ của bà. Ban đầu, ngôi mộ nằm ven đường tỉnh lộ 768, cách ngôi miếu khoảng 200m. Khi cải tạo và nâng cấp đường 768, chính quyền địa phương phối hợp với Ban quý tế miếu di dời về an táng trong khuôn viên miếu. Trên tấm bia mộ còn lưu giữ hàng chữ Hán: “Bản xứ thánh nương tính Phạm chi mộ” (Mộ của bà họ Phạm là người sống ở địa phương).
Ngôi mộ của “Thánh nữ họ Phạm” ngoài khuôn viên ngôi miếu, do nhân dân góp tiền xây dựng và tu bổ mới vào năm 2015 Từ lâu, dân gian Vĩnh Cửu truyền tụng truyền thuyết về một người phụ nữ tên Phạm Thị Hiên hành nghề đồng cốt tiếp xúc với hồn người mất hoặc với thần linh để thực hiện những nghi thức cúng tế cho làng xã. Dân làng kính nể bùa phép của bà nên gọi là “cô bóng Hiên”. Nhân một ngày nọ có một vị tướng tên Lê Văn Lễ kéo quân đi đánh giặc Man. Ông tướng Lễ cưỡi ngựa đi đầu vừa đến làng Thiện Tân thì cô bóng Hiên chạy ra trước đầu ngựa của ông, cản đường nói: “Ngài hãy dừng quân lại. Trời nay chưa giúp ngài đâu. Ngày này không tốt, giờ này không lành, xuất quân đi không có lợi. Ngài mang quân về đợi thuận trời mới thắng được, chứ cứ tiến quân đi tôi e đi thì đại lộ mà về tiểu lộ...”. Ông tướng Lễ thắc mắc: “Vậy bà căn cứ vào đâu mà tiên đoán như vậy?”. Bà liền trả lời: “Theo điềm báo thì việc xuất quân lần này nhiều hao tổn. Nếu nơi đâu mà ngựa dừng chân thì hoạ nhiều lành ít”. Vị tướng Lễ tức giận nghĩ mình bị người đàn bà coi thường, liền sai quân chém đầu nhằm thị uy để không làm giảm nhuệ khí quân binh trước khi đánh trận. Sau đó, ông tướng Lễ vẫn thản nhiên đốc quân tiến tới. Lần ấy quân đi không về, tướng Lễ bị giặc phục kích giết chết, nghĩa quân cũng tan rã. Cũng sau trận ấy, dân làng mới thương cảm cho cái chết oan khiêng của cô bóng Hiên nên mang xác về làng chôn cất và lập miếu tranh tre vách lá thờ, mong bà phù hộ độ trì cho dân làng tai qua nạn khỏi. Cứ thế, suốt hàng trăm năm nay, ngôi miếu nhỏ lúc nào cũng được người dân hương khói và những câu chuyện linh ứng của bà hiển linh giúp người có lòng thành cứ lưu truyền từ đời này sang đời khác không nguôi.
Bên trong chính điện có bức tượng thờ trang trọng bà cô bống Hiên được dân làng Thiện Tân đẽo bằng gỗ mít rất đẹp, lúc nào cũng nghi ngút hương khói. Nơi lưu dấu sự kiện lịch sử Cụ Tăng Nhất Mẫn (thường gọi Hai Bảnh), năm nay 91 tuổi, trí nhớ thông suốt kể cho chúng tôi biết thêm câu chuyện ngôi miếu từng một thời in đậm bước chân của Khu bộ trưởng Khu 7, Huỳnh Văn Nghệ về đây hoạt động cách mạng. Cụ Hai Bảnh cho biết, giặc Pháp từng đốt phá miếu vì tình nghi là nơi ẩn nấp của Việt Minh, biến nơi linh thiêng của dân thành cái đồn bót tàn ác để kiểm soát dân làng. Bọn Pháp và tay sai còn lấy đi bức tượng bà đẽo bằng gỗ mít cổ thụ, rất lớn trong chánh điện, đặt trên mũi chiếc tàu chiến, chạy lòng vòng sông Đồng Nai như muốn trêu tức dân làng. Xong chán, chúng vứt tượng gỗ xuống đáy sông. Cụ Hai Bảnh cứ nuối tiếc pho tượng bà đã bị thất lạc hơn mấy chục năm qua mà không tìm thấy được. Hiện giờ, trong miếu bà Cô cũng có thờ một bức tượng bà cũng được đẽo lại bằng gỗ mít theo nguyên mẫu tượng xưa, nhưng nhỏ hơn và không quý bằng bức tượng gỗ nguyên thủy của dân làng Thiện Tân tạc hồi xưa.
Du khách thập phương đi ngang qua miếu thường dừng lại thắp lên mộ bà cô bống Hiên 1 nén nhang để cầu xin sự bình an. Tại miếu bà Cô từng ghi dấu một sự kiện lịch sử quan trọng. Đó là vào ngày 10-4-1946, phái đoàn quân sự Pháp do đại tá quan năm Fehler (Tư lệnh khu miền Đông) dẫn đầu để dự hội nghị "bàn tròn" với lực lực Việt Minh ở miền Đông Nam Bộ bàn về việc thực thi hiệp ước đình chiến sơ bộ 6-3 (do Chính phủ Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa ký với Chính Phủ Pháp vào ngày ngày 6-03-1946). Phái đoàn Khu 7 có các ông: Phạm Thiều, Huỳnh Văn Nghệ, Võ Bá Nhạc, Lê Đình Chi làm đại diện và thay mặt Tư lệnh khu 7 Nguyễn Bình để đàm phán. Do hai bên bất đồng quan điểm (phía Pháp trịch thượng và đưa ra những yêu cầu vô lý ngang ngược như: đòi giải giáp vũ khí của lực lượng Vệ quốc đoàn Nam Bộ) nên đến ngày 16-4-1946, cuộc đàm phán chấm dứt trong tình trạng bế tắc, dẫn đến cuộc xung đột vũ trang tiếp diễn. Từ đó, miếu bà Cô bị quân Pháp đốt phá và chiếm đóng nhiều lần.
Du khách phương xa thường hay ghé miếu thắp 1 nén nhang lên mộ bà bóng cô Hiên bớt hiu quanh. Mãi đến năm 1954, hòa bình lập lại, quân Pháp rút đi thì miếu bà Cô chính thức mới được trả lại cho dân làng thờ cúng. Cuộc trùng tu xây dựng miếu lớn nhất là vào năm 1970, do dân làng góp công góp sức. Năm 2006, miếu bà Cô tiếp tục được tu bổ, tôn tạo, xây lại cổng chính và có xây thêm hàng rào bảo vệ xung quanh. Hiện nay, miếu bà Cô đang được UBND tỉnh Đồng Nai công nhận và xếp hạng di tích lịch sử cấp tỉnh. Nếu các cơ quan chức năng quan tâm đúng mức và kịp thời và bổ sung thêm nhiều tư liệu hình ảnh lịch sử liên quan đến sự kiện này 10-4-1946 thì có như thế ngôi miếu cổ nằm lẻ loi, hiu quạnh hàng trăm năm ven sông Đồng Nai sẽ thành địa điểm tham quan về nguồn, tìm hiểu văn hóa lịch sử hết sức có ý nghĩa. BÙI TRƯỜNG TRÍ |
Linh thiêng khu cổ mộ Thượng đẳng thần Trần Thượng Xuyên
Trần
Thượng Xuyên (1655–1720), quê quán tỉnh Quảng Đông (Trung Quốc), nguyên
là tổng binh nhà Minh. Vì không quy phục triều đình Mãn Thanh nên ông
cùng đoàn tùy tùng, tướng tá giông thuyền vượt biển Đông sang Đàng Trong
(Việt Nam) xin tị nạn và lập nghiệp. Ông được coi là người có công khai
khẩn, mở mang kinh tế, giao thương quy mô lớn tại vùng đất Biên Hòa –
Đồng Nai.
Khu mộ cổ Trần Thượng Xuyên hiện tọa lạc tại làng Mỹ Lộc, xã Tân Mỹ, huyện Bắc Tân Uyên, tỉnh Bình Dương. Ảnh: Lê Quốc Ông
còn là một dũng tướng thao lược, nhiều lần giúp chúa Nguyễn cầm binh
đánh dẹp giặc dã, mở rộng biên cương bờ cõi. Công đức to lớn của ông
được nhân dân ghi tạc suy tôn thần tướng, kính trọng gọi “Đức Ông”, lập
đền thờ tại đình Tân Lân (P. Hòa Bình, TP. Biên Hòa, Đồng Nai). Còn
riêng phần mộ ông hiện tọa lạc tại làng Mỹ Lộc, xã Tân Mỹ, huyện Bắc Tân
Uyên, tỉnh Bình Dương. Hành trình tìm mộ với những “cơ duyên” lớn
Bãi đất hoang nơi có “mã Chệt” trước khi phát lộ tìm thấy mộ cổ (ảnh tư liệu do Ban Quý tế đình Tân Lân cung cấp) Theo
như trong tập sách “Thân thế và sự nghiệp Đức Ông Trần Thượng
Xuyên”(lưu hành nội bộ của Ban quản lý di tích Đình Tân Lân) ghi lời các
bô lão lưu truyền cho nhau: Sau khi ông Trần Thượng Xuyên mất, di hài
được an táng trên khu thổ mộ của gia tộc tại vùng đất ở phía Bắc trấn
thành Biên Hòa, thuộc huyện Phước Long, dinh Trấn Biên, phủ Gia Định
(nay là làng Mỹ Lộc, xã Tân Mỹ, huyện Bắc Tân Uyên, tỉnh Bình Dương).
Trải qua mấy thế kỷ, chinh chiến liên miên, vật đổi sao dời nên mộ Trần
Thượng Xuyên đã bị mất dấu vết dưới lớp bụi dày thời gian. Đó cũng là
niềm day dứt của hậu duệ họ Trần Thượng và Ban tế tự đình Tân Lân. Mãi
đến năm 1994, nhờ ba cơ duyên lớn đến: thiên thời, địa lợi, nhân hòa nên
Ban hội đình Tân Lân đã cất công đi tìm và xác định được vị trí ngô mộ
cổ. Một trong những người có công trong hành trình tìm lại được mộ cụ
Trần Thượng Xuyên là ông Lâm Văn Lang (thường gọi là Tám Hiền), hiện là
Trưởng ban Quý tế đình Tân Lân.
Sau hàng trăm năm mất dấu vết thì vào năm 1994 mộ Trần Thượng Xuyên được tìm thấy và được giữ nguyên trạng mộ đá cổ như xưa. Ảnh: Lê Quốc Năm
1991, sau khi đình Tân Lân được Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch xếp
hạng di tích văn hóa lịch sử cấp quốc gia thì kế hoạch đi tìm lại khu mộ
của Đức Ông được Ban hội đình Tân Lân họp bàn và quyết tâm phải tìm cho
bằng được nơi yên nghỉ của tiền nhân. Năm 1993, cơ duyên đến bất ngờ,
trong một lần ông Tám Hiền sang cúng chùa Thanh Lương (P.Bửu Hòa,
TP.Biên Hòa), được Hòa thượng trụ trì Thích Thiện Khải nói, ông Tám Hiền
phải tìm gặp cụ Bùi Văn Một (90 tuổi), người đang canh giữ đình thần
Nguyễn Tri Phương gần đó, thì có khả năng biết được tung tích ngôi mộ
của Trần Thượng Xuyên, hòa thượng nói.
Từ những chữ Hán còn sót lại trên tấm bình phong mà các nhà nghiên cứu, khảo cổ xác nhận được vị trí mộ Trần Thượng Xuyên (ảnh tư liệu do Ban Quý tế đình Tân Lân cung cấp) Quả
thật, cụ Một là người sinh ra và lớn lên tại làng Mỹ Lộc (huyện Tân
Uyên, tỉnh Sông Bé cũ). Cụ kể từ lâu đời ở làng Mỹ Lộc quê cụ có một khu
mộ đá “bí ẩn” vô chủ, dân làng gọi là “mã Chệt”. Khu đất hoang đó rất
linh thiêng, đến nỗi trâu bò không bao giờ bén mảng đến gần gặm cỏ, dân
làng mỗi khi đi ngang qua khu mộ đá đó đều không dám chạy nhảy, nói lớn
tiếng. Những năm chiến tranh ác liệt, dân quân du kích địa phương trên
đường trở về chiến khu Đ, bị giặc phục kích thì chạy ẩn trú núp vào khu
mộ. Thật kỳ lạ, quân địch dù cố gắng vạch cỏ truy lùng nhưng không bao
giờ tìm thấy bóng dáng đối phương. Ông Huỳnh Văn Sanh, cựu chiến binh
xã, kể lại từng trú tránh nơi đây và được Đức Ông che chở an toàn trước
làn tên mũi đạn của quân thù...
Tấm bia đá hoa cương cao 2m2, rộng 1m70, phía trước ghi chữ Việt, phía sau ghi chữ Hán thể hiện tiểu sử và công trạng của danh tướng Trần Thượng Xuyên. Ảnh :Lê Quốc Từ
thông tin ít ỏi mà cụ Một cung cấp, linh cảm có thể “mã Chệt” là nơi an
nghĩ Trần Thượng Xuyên nên Ban hội đình Tân Lân lập một đoàn đi khảo
sát gồm 10 người, trong đó có cụ Một là người am hiểu về đất đai và ông
Lương Muối, người thông thạo về Hán văn cổ. Đoàn đi tìm mộ đến làng Mỹ
Lộc, hỏi thăm thêm một số bô lão làng Mỹ Lộc để xác định vị trí chính
xác khu đất có “mã Chệt”. Đó là khu khu đất nằm sát bên tỉnh lộ 746, cây
cối mọc um tùm, cỏ dại chen lút đầu. Sau khi phát dọn xong thì mới lộ
thiên ra bốn ngôi mộ đá bị mưa gió đất cát che lấp và bào mòn hết các
tấm bia mộ nằm rải rác khắp nơi. Trong đó, có ngôi mộ đá lớn nhất, có
tấm bình phong án ngữ phía trước mộ còn sót vài chữ Hán. Nội dung dịch
chữ Hán cho biết chủ nhân ngôi mộ là người họ Trần, quê quán tỉnh Quảng
Đông (Trung Quốc). Vị trí ngôi mộ lại nằm ở địa thế phù hợp theo thuyết
phong thủy bền vững của người xưa: phía trước có ngọn núi đá lửa, phía
sau có sông, dưới sông có lớp đá hàn.
Nhân dân địa phương thường đến mộ Đức Ông cúng tế để thể hiện lòng thành và tri ân với các bậc tiền nhân có công với đất nước. Ảnh: Lê Quốc Trong
lúc đó, chợt xuất hiện thêm một “nhân chứng” mới - ông Ba Tòng (cư ngụ
thị trấn Uyên Hưng, huyện Tân Uyên). Ông Ba Tòng kể với đoàn tìm mộ là
ngay từ nhỏ mỗi lần được cha ruột là thầy giáo Giang (vốn là một ông đồ
dạy chữ Hán nổi tiếng ở vùng Tân Uyên) dắt đi ngang khu “mã Chệt” đều
nói trong đó có phần mộ của ông Trần Thắng Tài (tên chữ của Trần Thượng
Xuyên), là một tướng quân xứ Đồng Nai, người từng xuất quân đi dẹp loạn
giặc Cao Miên. Từ những cơ sở đó, Ban Quý tế đình Tân Lân cùng các nhà
nghiên cứu, các nhà khảo cổ xác định ngôi mộ đá lớn nhất trong khu “mã
Chệt” chính là phần mộ ông Trần Thượng Xuyên và 3 ngôi mộ hoang phế còn
lại có thể là mộ thân tộc hoặc cận vệ của ông... Nơi tham quan về nguồn tìm hiểu nguồi cội của ông cha
Đình Tân Lân hiện tọa lạc trên đường Nguyễn Văn Trị, P.Hòa Bình, TP.Biên Hòa, Đồng Nai được xây dựng từ năm 1905 để thờ Đô đốc Trần Thượng Xuyên. Ảnh: Lê Quốc Sau
khi mộ Trần Thượng Xuyên được phát lộ thì Ban hội đình Tân Lân tiếp tục
lên kế hoạch trùng tu, bảo quản. Thêm một “cơ duyên” nữa là gia đình
chủ đất hiến toàn bộ diện tích hơn 500 m2 bao bọc khu mộ đá.
Ban hội đình Tân Lân bắt đầu gia cố lại các trụ đá, thành mộ bị lún sụt,
sạc lở và xây dựng cổng chính, bờ tường rào bao xung quanh. Sau đó, xây
thêm một nhà tưởng niệm và dựng một tấm bia đá hoa cương cao 2m2, rộng
1m70, phía trước ghi chữ Việt, phía sau ghi chữ Hán tiểu sử và công
trạng của danh tướng Trần Thượng Xuyên. Hàng năm, Ban hội đình Tân Lân
đều tổ chức tảo mộ và cúng tế vào dịp thanh minh, lễ trùng cửu, ngày giỗ
và lễ cầu an với tham dự của chính quyền cùng hàng trăm người dân. Đặc
biệt, năm 2004, khu mộ cổ Trần Thượng Xuyên được UBND tỉnh Bình Dương
công nhận là di tích lịch sử cấp tỉnh. Theo lời ông Lâm Văn Lang (Trưởng ban Quý tế đình Tân Lân) bày tỏ rằng cũng có nhiều người sau khi thăm viếng mộ có nhiều thắc mắc hỏi ông như: Trần Thượng Xuyên từng được chúa Nguyễn ban danh hiệu cao quý “Nguyễn vi vương, Trần vi tướng, đại đại công thần bất tuyệt”, đồng thời vua Minh Mạng, Thiệu Trị sắc phong "Thượng đẳng thần" thế mà phần mộ lại nhỏ nhoi, khiêm tốn, không xứng tầm với lăng mộ của những đại công thần triều Nguyễn cùng thời khác. Ông Lang lý giải trải qua hàng chục năm thất lạc, không ai chăm sóc, dưới tác động của tự nhiên thì kết cấu mộ bị hoang phế là đúng. Ban đầu khi xác định được mộ, Ban hội đình Tân Lân có ý định trùng tu, xây sửa, ốp đá mới lại hoàn toàn nhưng lại có ý kiến muốn giữ nguyên hiện trạng mộ đá để cho người tham quan còn thấy nơi đây phảng phát nét hoài cổ xa xưa. Kế hoạch sắp tới cũng có dự án tôn tạo mộ Trần Thượng Xuyên cho xứng tầm, nhưng vì khu mộ là di tích đã được xếp hạng muốn làm gì thì cũng phải xin phép và được sự đồng ý của ban ngành chức năng...
Khu mộ của Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân, Thi tướng Huỳnh Văn Nghệ cách mộ Trần Thượng Xuyên khoảng 150m, cũng là nơi du khách thường ghé thăm viếng Cụ
Lê Văn Để, người đang bảo vệ và chăm sóc khu mộ cho biết hàng ngày cụ
đều mở cửa cho nhiều đoàn du khách đến từ các tỉnh, thành khác đến tham
quan, nghiên cứu và tìm hiểu văn hóa, lịch sử và kiến trúc mộ đá cổ của
người xưa. Và cũng thật đặc biệt cách mộ Trần Thượng Xuyên khoảng 150m
là khu mộ của Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân, Thi tướng Huỳnh Văn
Nghệ. Hai vị danh tướng xứ Đồng Nai: Đô đốc Phiên Trấn Gia Định Trần
Thượng Xuyên và Thi tướng rừng xanh chiến khu Đ Huỳnh Văn Nghệ, dù sống
cách nhau gần 3 thế kỷ nhưng lại có khá nhiều sự trùng hợp thăng trầm
trong cuộc đời binh nghiệp . Và sau khi hai vị tướng ấy mất, lại thêm có
một sự trùng hợp ngẫu nhiên là cả hai ông đều chọn mảnh đất làng Mỹ
Lộc, vùng đất địa linh nhân kiệt: phía trước có con sông Đồng Nai, dưới
lòng sông có lớp đá hàn; sau lưng là ngọn núi đá lửa, làm nơi yên giấc
ngàn thu. Cả hai khu mộ đều là di tích lịch sử và là nơi cho các bạn trẻ tham quan, về nguồn rất thú vị... Về nơi an nghỉ ngàn thu của những bậc tiền hiền khai khẩn, hậu hiền khai cơ mảnh đất phương Nam để chúng ta thấu hiểu tận tường công lao xương máu của bao lớp người xưa đánh đổi mới có được cuộc sống thanh bình hôm nay... BÙI TRÍ- Ảnh: Lê Quốc |
Bí ẩn Cù lao ‘biến mất’ trên sông Đồng Nai
Ngoài Cù Lao Phố đã rất nổi tiếng, thì trên sông Đồng Nai, đoạn chảy qua Biên Hòa, có một cù lao nhỏ mang tên Cồn Gáo mà nhiều người còn nhớ đến. Trải qua bao cuộc biến thiên dâu bể, Cồn Gáo đã "biến" mất bởi sự tác động của thiên tai và nhân tai.
Một bức chụp hiếm hoi về Cồn Gáo năm 1966 của Daniel P. Cotts. (Nguồn ảnh : Internet) Không phải ngẫu nhiên mà dư luận tỉnh Đồng Nai nói riêng và cả nước nói chung vừa qua phản đối mạnh mẽ dự án lấn và lấp sông: "Cải tạo cảnh quan và phát triển đô thị ven sông Đồng Nai" do Công ty cổ phần Đầu tư - Kiến trúc - Xây dựng Toàn Thịnh Phát làm chủ đầu tư vì người dân rất lo ngại cho "số phận" của Cù Lao Phố bây giờ sẽ “trôi” mất như cù lao Cồn Gáo năm xưa bởi bàn tay con người tác động xuống dòng chảy sông Đồng Nai. Cồn Gáo gắn với ký ức tuổi thơ Những người lớn tuổi, sống lâu năm ở Biên Hoà thường hay nhắc về địa danh “Cồn Gáo” để gợi ký ức xa xăm. Hồi xưa có một cồn nổi thiên nhiên do bãi đất bồi phù sa lâu ngày tạo nên, dân địa phương gọi là Cồn Gáo. Tên gọi Cồn Gáo bởi vì trên đó có nhiều cây Gáo mọc. Cây Gáo (còn được gọi là cây thiên ngân) là cây gỗ cao tới 35m, thân tròn, thẳng đứng, vỏ cây khi còn non có màu nâu tro, tròn nhẵn, khi trưởng thành có màu nâu lợt. Hiện tại, cây Gáo còn mọc nhiều ở ven sông Đồng Nai. Còn ở huyện Trảng Bom (tỉnh Đồng Nai) cũng có một xã tên xã Cây Gáo.
Theo trí nhớ các cụ cao tuổi, trước đình Tân Lân hiện giờ có cái doi đất tự nhiên tên Cồn Gáo. Ảnh: Lê Ngọc Quốc Vị trí Cồn Gáo được xác định nằm ở giữa khúc sông Đồng Nai đoạn trước đình Tân Lân (đường Nguyễn Văn Trị, P. Hòa Bình, Biên Hòa), cách cây cầu Hóa An hiện hữu khoảng 200m về phía hạ lưu. Trong tập hồi ký "Quê hương rừng thẳm sông dài" của “thi tướng rừng xanh” Huỳnh Văn Nghệ có một đoạn nói tới Cồn Gáo với những trận đua ghe ngo hào hứng trên sông Đồng Nai vào những năm 1930. Cũng trong bút ký "Theo dòng chảy Đồng Nai" (sắp xuất bản) của nhà văn Nguyễn Thái Hải có nhắc đến kỷ niệm hồi nhỏ khoảng những năm 1960, ông cùng bạn bè tiểu học hay "bơi" từ bên bờ sông chợ Biên Hòa qua Cồn Gáo để chơi hoặc chỉ để say sưa nghe người dân sống trên cái doi đất đó kể câu chuyện về cặp rắn thần "bí ẩn".
Bờ sông ngày xưa, bây giờ được xây kè bờ kiên cố thành một công viên ven sông, nhưng ký ức về cái Cồn Gáo bị “trôi” mất luôn hiện hữu trong tâm thức người dân Biên Hòa. Ảnh: Lê Ngọc Quốc Chúng tôi may mắn gặp được ông Nguyễn Văn Trắc (Ba Trắc), 82 tuổi, trí nhớ còn khá minh mẫn, nhà ở xóm lò Heo cũ (bây giờ là phường Hòa Bình). Lục lội trong ký ức, ông Ba Trắc nhớ diện tích Cồn Gáo chiều dài chừng hơn 30 thước và chiều ngang khoảng non 20 thước, nằm giữa sông Đồng Nai, bên này bờ là xóm Đình Tân Lân và bên kia bờ là Lò Lu xã Hoá An (TP.Biên Hòa). Lúc bấy giờ trên cồn chỉ có duy nhất một ngôi nhà mái tôn gia đình bà Tám biệt danh bà Tám Heo (vì bà nuôi nhiều heo nái). Lúc con nước cạn con nít có thể từ bên bờ này bơi qua bên đó được. Ông Ba Trắc còn nhớ rất rõ trên Cồn Gáo có 1 cây mận rất to, sai trái nhưng ăn chua lè chua lét. Sau này, Cồn Gáo có khoảng 7 hộ dân ra cất nhà sinh sống bằng nghề chài cá trên sông, tạo thành một cái xóm chài hiu quạnh... Tại sao Cồn Gáo bị… “trôi” mất?
Trong ngôi đình cổ Tân Lân (P.Hòa Bình, TP.Biên Hòa) vẫn còn lưu giữ 1 bức tranh sơn dầu vẽ toàn cảnh Cồn Gáo. Ảnh: Lê Ngọc Quốc Về nguyên nhân và thời gian trôi mất Cồn Gáo, đang có nhiều ý kiến khác nhau. Ông Ba Trắc nhớ lại vào năm 1952, năm Biên Hòa bị trận lũ lụt lịch sử khiến người dân nay vẫn còn bị ám ảnh với cái tên "lụt năm Nhâm Thìn" thì Cồn Gáo bị ngập liên tục mấy ngày trời. Lại thêm dòng nước lũ từ thượng nguồn hung hãn đổ về cuốn và san bằng tất cả cây cối, nhà cửa có trên Cồn Gáo. Sau cơn “đại hồng thuỷ nhấn” chìm toàn bộ đó, Cồn Gáo bắt đầu có hiện tượng xói mòn và sạc lở. Từ đó, cái cù lao nhỏ bé có dấu hiệu càng ngày bị thu hẹp nhỏ dần. Bắt đầu từ thời điểm năm 1972, chính quyền Việt Nam Cộng Hòa cho khởi công xây dựng cầu Hóa An. Đây là cầu bê bông, trụ cầu gồm 1-2 hàng ống bê tông cốt thép đóng sâu xuống lòng sông Đồng Nai. Có người cho rằng do các cây trụ khổng lồ của công trình cầu Hóa An đã tạo nên một áp lực nước chảy mạnh hơn về phía Cồn Gáo gây hiện tượng sạc lở ngày càng nghiêm trọng (?). Sau năm 1975, trước nhu cầu bức thiết vật liệu để xây dựng các công trình dân sinh, thì cát trên con sông Đồng Nai được chính quyền tận thu, hút rất nhiều và bừa bãi. Thậm chí có ghe cập sát bờ Cồn Gáo để cạp và hút cát. Điều này cũng là một trong những nguyên nhân khiến Cồn Gáo càng bị thu hẹp tính bằng ngày. Có ý kiến khoảng năm 1979 thì Cồn Gáo hoàn toàn "biến" mất, sau một trận mưa rất lớn. Tuy nhiên, ông Ba Trắc nhớ lại là vào tháng 12 năm 1984, vào buổi chiều khoảng hơn 16 giờ, đã xảy ra tai nạn cầu Hóa An bị gãy sập ngay đoạn giữa. Nguyên nhân của sự việc này là do đoàn xe gồm 4 chiếc xe Kamaz Ben (trọng tải xe 8 tấn/chiếc nhưng chất đầy đá mỗi xe đến 20 tấn) đi từ hướng mỏ đá Hóa An về Biên Hòa. Trước khi cầu sập có rất nhiều người đi bộ, đi xe đạp, xe gắn máy trên cầu, hầu hết là công nhân và dân lao động trên đường về sau giờ làm việc. Điều may mắn dưới sông là đang có nhiều ghe đánh cá và tàu của cảnh sát đường sông đang tập trung gần Cồn Gáo đến cứu vớt kịp thời những người rơi xuống sông, nên không có ai thiệt mạng.
Vị trí Cồn Gáo ngày xưa được xác định nằm ở giữa khúc sông đoạn trước đình Tân Lân và cầu Hóa An. Cách cây cầu Hóa An hiện hữu khoảng 200m (đánh dấu X đỏ). Ảnh: Lê Ngọc Quốc Ông Ba Trắc khẳng định cái Cồn Gáo bị "biến" mất hoàn toàn trên bản đồ sông Đồng Nai là có thể vào khoảng năm 1985 chứ không phải năm 1979. Ông Nguyễn Văn Niên, 55 tuổi, làm nghề chài lưới khúc sông này cung cấp cho chúng tôi thêm một thông tin: vào những ngày nước cạn thì đứng trên bờ vẫn có thể nhìn thấy mờ mờ cái nền đất còn sót lại của Cồn Gáo. Như vậy, điạ danh Cồn Gáo trên sông Đồng Nai, đoạn chảy qua khu vực TP. Biên Hòa đã bị xóa sổ hoàn toàn do thiên tai và phần lớn cũng do nhân tai. Một số cụ cao niên mà chúng tôi đã gặp, khi nghe nhắc về hai chữ "Cồn Gáo", họ rất xúc động. Nhiều cụ tự dưng rưng rưng nước mắt. Có lẽ, tất cả họ còn hoài niệm ký ức xa xưa về tuổi thơ sông nước của mình gắn liền với cái doi đất hiếm hoi giữa sông, nay đã không còn. BÙI TRƯỜNG TRÍ, Ảnh: LÊ NGỌC QUỐC |
Núi Châu Thới, suối Lồ Ồ: Một thời chiến địa
Núi Châu Thới nằm cách trung tâm TP. Biên Hòa khoảng 5 km, có thể nhìn thấy khi ngồi uống cafe ở bất kỳ quán cafe nào bên bờ sông Đồng Nai. Trên núi có Châu Thới sơn tự, ngôi chùa có đông đảo khách thập phương lui tới. Nơi đây không chỉ là điểm du lịch tâm linh mà còn là nơi du lịch sinh thái hữu tình (xem: Núi Châu Thới). Còn suối Lồ Ồ ở cách đó không xa cũng đã từng là nơi ngoạn cảnh thiên nhiên tươi đẹp của bao nam thanh nữ tú (xem: Người hẹn cùng ta đến bên bờ suối).
Cảnh thủy mặc bên sườn núi Châu Thới. Ảnh: Phạm Hoài Nhân Nói đến những sự kiện ấy phải nhắc tới một nhân vật khá đặc biệt trong lịch sử Việt Nam: Lý Tài.
Nhìn ở góc này, núi Châu Thới giống như một thành trì với hào sâu vây quanh. Ảnh: Phạm Hoài Nhân, 2013.
Từ trên núi, có thể quan sát một vùng rộng lớn. Hiện giờ, khi trời quang từ đây có thể nhìn thấy tòa nhà Bitexco (TPHCM) cách xa 25 km. Ảnh: Phạm Hoài Nhân, 2013. Không ưa Lý Tài, Đỗ Thanh Nhơn nhiều lần kéo quân sang vùng núi Châu Thới đánh. Nhiều trân thư hùng diễn ra đẫm máu tại đây giữa Nghĩa Hòa đoàn của Lý Tài và quân Đông Sơn của Đỗ Thanh Nhơn.
Rồng trên núi Châu Thới. Ảnh: Phạm Hoài Nhân Phạm Hoài Nhân |
1-10 of 24